نقد فیلم «مست عشق»؛ وقتی شمس و مولانا فدای رنگ

چند روزی از اکران «مست عشق» یکی از پر سر و صداترین فیلم های سال های اخیر می گذرد. این فیلم مرحله پیش تولید، تولید و انتظار اکران بزرگ را پشت سر گذاشت تا سرانجام به اکران سینماهای ایران رسید. «مست عشق» برشی کوتاه و شاید شتابزده از زندگی و رابطه مولانا و شمس تبریزی است. این فیلم بر اساس قواعد سینمای ترکیه ساخته شده است اما ساخته حسن فتحی است و همه بازیگران جلوی دوربین به جز سه بازیگر ایرانی ترک هستند. در کمتر از یک هفته از اکران «مست عشق» رکورد فروش بالایی در گیشه به جای گذاشته است، پس باید منتظر ماند و دید که آیا می تواند با پرفروش ترین فیلم های کمدی چند سال اخیر رقابت کند. یا نه اما در کنار نقاط قوت «مست عشق» نقدهایی نیز به آن وارد است که اگر بخواهیم منصفانه به آن نگاه کنیم، این نکات منفی گاهی برجسته و غیرقابل انکار هستند. در ادامه با تلاش برای افشا نشدن کل ماجرا، نگاهی داشتیم به داستان شمس و مولانا به روایت حسن فتحی.

  نقد فیلم مست عشقی; ساختار داستان و شکل روایی

بگذارید ابتدا تکلیف را روشن کنیم. اگر کتاب «ملت عشق» نوشته یفاک شافاک را نخوانده باشید یا برای دیدن «مست عشق» بدون هیچ پیش زمینه ای در مورد شمس و مولانا به سینما رفته باشید، احتمالاً تا اولین بار فیلم را گنگ و مبهم خواهید دید. 40 دقیقه. داستان با تجمع و تظاهرات شروع می شود و بعد از مدتی بیننده متوجه می شود که همه این هیاهو به ناپدید شدن شمس تبریزی برمی گردد. مولانا گیج است اما بدون هیچ توضیحی فلاش بک به سال ها پیش دارد و از مدل موی مولانا متوجه می شویم که به گذشته بازگشته ایم. از اینجاست که تقابل شمس و مولانا برای بیننده آغاز می شود. اما جز یک توضیح کوتاه مکتوب در ابتدای فیلم، از گذشته آن دو و به خصوص شمس تبریزی چیزی نمی دانیم.

مولانا مست از عشق است

باز هم فیلم به آینده بازمی گردد. شمس گم شده و همه به دنبال او هستند. با روایت هر یک از شخصیت‌های فیلم، تکه‌هایی از زندگی گذشته شمس و مولانا به تصویر کشیده می‌شود و فلاش‌بک‌ها آنقدر زیاد است که بیننده نخ قسمت‌های مختلف زندگی دو شخصیت اصلی را از یک نقطه به سمت دیگر گم می‌کند. بعدی در این میان به هیچ یک از شخصیت های اصلی داستان زمان داده نمی شود تا به درستی به مخاطب معرفی شوند. این شخصیت پردازی سطحی درباره همه شخصیت هاست. مثلا کیمیا خاتون از جایی وارد داستان می شود که عاشق شمس است. اما شکل گیری عشق و تکامل آن را نمی بینیم و تنها مرگ این عشق به تصویر کشیده شده است.

در بخش‌های غیر منسجم، شبهه عموم مردم قونیه درباره رابطه شمس و مولانا مطرح می‌شود، اما فرصت قضاوت درباره این موضوع به مخاطب داده نمی‌شود و تنها باید چند سخنرانی، طعنه و کنایه را ببیند. . در نیمه های فیلم شمس ناپدید می شود و به ابتدای فیلم برمی گردیم. اما این بار شخصیت های جدیدی وارد داستان می شوند که از ابتدا اصلاً درباره آن ها صحبت نشده بود، اما ناگهان تبدیل به قهرمان داستان می شوند.

یکی از اصلی‌ترین مسائلی که باعث شد تا اکران «مست عشق» 5 سال طول بکشد، ادعای طرف مقابل مبنی بر ترک فیلم برای پخش آن در قالب یک سریال 8 قسمتی بود. حتی گویی تیزرهای تبلیغاتی آن در یکی از شبکه های ترکیه منتشر شده بود که با شکایت تهیه کننده ایرانی جلوی آن گرفته شد. اما حالا بعد از تماشای فیلم می توان افسوس خورد که به حرف های شریک ترک توجه کرده و سریال Drunk on Love را منتشر کرده اند. این فیلم یکی از پروژه‌های قابل توجه در سال‌های اخیر بود که علاوه بر سینمادوستان، علاقه‌مندان به مولانا نیز منتظر دیدن آن بودند. اما رابطه ای عرفانی، راهی که مولانا با شمس طی می کند و عشق دنیوی و سرگردانی شمس، همه در فیلم دو ساعته «مست عشق» به قطعاتی نامنسجم و آشفته تبدیل شدند.

کارگردان و گروه تولید

حسن فتحی در طول 3 دهه کارگردانی خود، خود را یکی از معتبرترین چهره های تولید سریال های تاریخی نشان داده است. او سال‌ها فیلمنامه «مست عشق» را با فرهاد توحیدی می‌نوشت و ساخت این فیلم را از سال ۱۳۹۷ آغاز کردند. مولانا، زندگی و عرفان او یکی از موضوعات عمیقی است که صوفیان سال‌ها برای رسیدن به آن وقت می‌گذارند. نقطه صحبت در مورد آن اما فتحی تصمیم گرفته بود از این شخصیت سخت فیلم بسازد و برای این کار تیمی از افراد مهم فنی سینمای ایران را با خود همراه کرد.

«عشق مست» نیز مانند همه آثار تاریخی حسن فتحی قاب و رنگ مناسبی برای جذب بیننده دارد. اما به دلیل تصمیم گروه برای ساخت فیلم در ترکیه و فضاسازی به سبک طراحان صحنه ترکی برای فیلم، امضا یا حضور فتحی در پشت صحنه فیلم احساس نمی شود. تماشاگرانی که سریال‌های تاریخی ترکیه‌ای مثل «حریم سلطان» را دیده‌اند، بیشتر از یک کارگردان ایرانی که «مست عشق» را ساخته، احساس می‌کنند که پارسا پیروزفر و شهاب حسینی در آن سریال‌ها حضور دارند. البته به دلیل حضور سرمایه گذاران ترک و زندگی مولانا در قونیه، حتما اجباری برای ساخت و ساز به این سبک وجود داشته است. اما در مجموع «مست عشق» در کنار دیگر آثار فتحی قرار نمی گیرد و کارگردانی او را نمی توان با آنها مقایسه کرد. در این میان هنر مرتضی پورصمدی به عنوان کارگردان فیلمبرداری را نمی توان نادیده گرفت.

پشت صحنه عشق مست

اما با وجود حواشی فقهی و مسائل مالکیتی که در مسیر ساخت این فیلم پیش آمد، فتحی و گروهش داستانی از زندگی این شاعر و عارف را به تصویر کشیدند. اگر چه تصویری که می بینیم هیچ عرفان مولانا را در خود ندارد، اما شاید تلنگری باشد که مخاطب پس از تماشای این فیلم به سراغ منابع رفته تا درباره او بیشتر بداند و درک کامل تری از مولانا و شمس پیدا کند.